Рәүеф

Туй ҡыҙғандан-ҡыҙҙы. Бер бе­йеүсене икенсеһе алмаштыр­ҙы, ҡоҙа-ҡоҙасалар төртмә таҡмаҡ­тарын инде әллә икенсегә, әллә өсөнсөгә ҡабатлай. Баянсы Рәүефтең бармаҡтарына күҙ эйәрмәй, ул бейеү көйҙәрен шул тиклем бирелеп уйнай, бейемәҫ ерҙән бейерһең. Хатта үҙ ғүмерендә һис бер тыпырҙатып ҡа­рамаған, дөрөҫөрәге, көй айырмаған Вилдан да сыҙаманы, ике ҡулын һелтәй-һелтәй, һонтор һынын әйлән­дереп-тулғандырып, уртаға төшөп китте.

“Ҡолағына айыу баҫҡан” моңһоҙ әҙәмдең дә дәртен уятырлыҡ итеп һыҙҙыра ине шул Рәүеф. Күҙҙәренә төшкән ҡуйы бөҙрә сәсен урынына ҡайтарыу өсөн башын артҡа ташлап ҡына ебәрә лә, бөрсөк-бөрсөк булып маңлайы буйлап тәгәрәгән тиргә лә иғтибар итмәй, йәнә өр-яңы көй уйнай башлай.

Бына уның алдына Фәнзилә килеп баҫты ла, бер аҙ орсоҡ кеүек өйө­рөлөп алғандан һуң, яғымлы ҡарашын егеттән алмайынса ғына ике ҡатлы итеп тыпырҙатырға кереште. Күҙҙәрен яртылаш йомоп, моң даръяһына мөкиббән киткән Рәүеф, һөйгәненең үҙе ҡаршыһында бейеүен шәйләп, баян күреген уғата тырышыбыраҡ тартып ебәрҙе. Унан, гармунын ҡулынан ысҡындырмайынса ғына һикереп тороп, ҡыҙға ҡаршы бейергә төшөп китте.

Ҡарап тороуы һоҡланғыс ине ул ике йәш йөрәккә. Күмәкләп түңәрәк яһап бейеп йөрөүселәр, ситкә тартылып, Фәнзилә менән Рәүефте иғтибар үҙәгенә алды. Кемдер ҡул сапты, кемеһелер “афарин!” тип ҡеүәтләп, һоҡланыуын белдерҙе.

– Бына, исмаһам, бейейҙәр!

– Вәт, шулай, ана шулай!

Туй икенсе көн дауам итә. Гармунсы ла, уның һөйгәне лә кейәү яғынан килгән ҡунаҡтарға яҡшы таныш. Кәләштең нисәлер туған ағаһы Рәүеф бына-бына үҙе башлы-күҙле булырға тора. Фәнзиләһе менән өҫтәл түренән урын алыр бәхетле миҙгел­дәренә ни бары ике аҙна ваҡыт ҡалған. Әле ҡара-ҡаршы онотолоп бейегән ҡыҙ менән егеттән дә бәхетлерәк берәү ҙә юҡтыр, моғайын. Әлбиттә, бөгөнгө байрамдың төп хужалары – кейәү менән кәләштән башҡа.

Ниһайәт, барыһын да табынға саҡырҙылар.

– Йәмәғәт, йәлләгеҙ әҙерәк гармунсыны, һеҙ нимә, бейеү күрмә­гәндәй...

– Рәүеф, Фәнзилә, килегеҙ минең эргәгә, бында берәүҙең дә һеҙгә буйҙары етмәҫ, – тигәнерәк тауыштар дөйөм шау-шыуға күмелеп ҡалды.

Туй үҙ яйы менән дауам итте. Шул саҡ Фәнзилә һөйгәненең ҡолағына:

– Ламиҡ ағайың әллә һине саҡыра инде, – тип шыбырҙаны. – Баянан бирле һиңә ҡарап ымлай...

Туй барған ҙур бүлмәнең тупһаһында ике туған ағаһының ҡул болғауын күреп, һөйгәне яғына ҡарап: “Мин хәҙер”, – тип кенә шыбырҙаны ла, Рәүеф ишек яғына ыңғайланы. Ҡыҙ уның артынан һоҡланып ҡарап тороп ҡалды: тирә-яҡта бер бит ул уның һөйгәне – ҡарағайҙай буй-һын, киң яурындар, тулҡынланып торған ҡуйы сөм-ҡара сәстәр, ә күҙҙәре... Хас та һине йылы ҡосағына алырға торған йәйге төн.

Мәктәптә улар бергә уҡыны. Фәнзилә, беренсе класҡа барған көндәрен хәтерләп, йылмайып ҡуйҙы. Уҡытыусылары ситтән килгән апай ине. Исем-фамилияларын һорашты­рып, балалар менән таныша башланы. Рәүефкә сират еткәс, класташтарынан бер башҡа һонторораҡ малай “шап” итеп һикереп торҙо ла асыҡ, көслө тауыш менән:

– Мин Рәүеф Дәүләтов булам! – тип яуап бирҙе.

Класташтары дәррәү көлөп ебәрҙе. Быны үҙенсә аңлаған мөғәллимә:

– Афарин! Һиңә лә Рәүеф Дәүләтов кеүек батыр ир-егет булырға яҙһын, – тине. – Ә бөгөнгә миңә һинең фамилияң кәрәк.

Балалар бер тауыштан:

– Дәүләтов ул, Дәүләтов! Рәүеф Дәүләтов! – тип ҡысҡырышты. Улар әлегә Советтар Союзы Геройы Дәүләтов хаҡында белмәй ине.

Уҡытыусы журналға күҙ һалды:

– Һы... Ысынлап та, Рәүеф Дәү­ләтов... – Унан балаларға күтәрелеп ҡараны. – Бына бит, исеме лә, фамилияһы ла тура килеп тора. Балалар, ә һеҙ Рәүеф Дәүләтовтың кем икәнлеген беләһегеҙме?

– Ю-у-уҡ, – яуап бер тауыштан яңғыраны.

– Ә һин, Рәүеф?

– Әҙерәк беләм. Ул беҙҙең яҡташ, Хәлил ауылынан. Һуғышта ҙур батырлыҡ күрһәткән...

– Маладис, Рәүеф. Берәй дәрестә мин һеҙгә, балалар, Советтар Союзы Геройы тураһында ентекләберәк һөйләрмен, яраймы?

– Яра-а-ай!..

Фәнзилә шуларҙы хәтерләп ултырған арала тышта ниндәйҙер шау-шыу ҡупты. Бөтәһе лә, шул иҫәптән Фәнзилә лә, ишеккә ябырылды.

– Үлтерә сәнскән!

– Йөрәгенә генә тейгәндер инде бахырҡайҙың.

– Эй, Аллам, үҙенең туйында бит әле.

– Кем икән?.. Вәт иманһыҙ!

Ҡыҙ кешеләрҙе этә-төртә түңәрәк уртаһына ашыҡты. Иң тәүҙә ул Рәүефтең ҡулдарына бығау һалып торған милиционерҙы күрҙе.

– Ни булды?! Һеҙ нишләйһегеҙ?! – Йүгереп барып Рәүефте ҡосаҡлап алған Фәнзиләне  милиционер ситкә этәрҙе.

– Гражданка, яҡын килмәгеҙ! Кстати, енәйәтсе һеҙҙең кемегеҙ була?

– Ул енәйәтсе түгел! Беҙ өйләнешергә тейеш инек. Мин – Рәүефтең кәләше!

– Һеҙ өйләнешергә йыйынаһығыҙ?! Ә ул, кешенең туйын боҙоп, йәш кәләште бәхетһеҙ итте. 

Милиция машинаһына Фәнзиләне лә ултыртып алдылар:

– Һеҙгә лә һорауҙар бар.

Милиция бүлегенә килгәс тә ҡыҙ илай-илай бер үк нәмәне ҡабатланы:

– Рәүеф үлтермәгән! Ул енәйәт ҡылыуға һәләтле түгел!

– Буласаҡ кейәүегеҙ туйҙа күп эстеме?

– Бер тамсы ла эсмәне. Ул бөтөнләй эсмәй!

Рәүеф иһә:

– Мин үлтерҙем. Башҡа берәү ҙә түгел. Мин... – тип ҡабатланы.

– Эйе, һин үлтергәнһең, сөнки бысаҡта – һинең бармаҡ эҙҙәре, кейемеңдә – уның ҡаны... – Закон һағында торған хеҙмәткәр үлтереүсенең ҡасып өлгөрмәүенә, етмәһә, ғәйебен шунда уҡ таныуына сикһеҙ шат ине. Оҙаҡ мәшәҡәтләнергә тура килмәйәсәк. Эште лә тиҙерәк ябасаҡтар. Шаһит та бар: кеше үлтереүсенең ағай тейешле туғаны. Бөтәһен дә асыҡ күрмәһә лә, ул енәйәт яһалған урында булған. Үлтереүсе менән ҡорбан араһында ни сәбәптәндер ыҙғыш ҡупҡан, көрмәкләшеп киткәндәр. Һуңынан ҡорбандың ергә ауыуын, ҡанлы бысаҡ тотоп торған ҡустыһын айырым-асыҡ хәтерләй Ламиҡ.

Эште тикшереү оҙаҡҡа һуҙылманы. Судта ла Рәүеф күрһәтмәләрен үҙгәртмәне. Ни өсөн был ауыр енәйәткә барыуын һорағастары, башын түбән эйҙе, бер ни тип тә яуап бирмәне. Дәүләт адвокатының: “Бәлки, һәләк булған кеше һеҙҙе кәмһеткәндер?” – тиеүенә ҡаршы: “Юҡ”, – тип яуапланы. Психиатр Рәүефте психик яҡтан сәләмәт тип тапты.

Рәүефте 12 йылға хөкөм иттеләр. Ул рәшәткә артында ултырғанда атаһы үлеп ҡалды, үҙенән кесе ҡустыһы өйләнде, һеңлеләре кейәүгә сыҡты. Әсәһе хәсрәт-һағыштан сиргә һабышты. Фәнзиләһе тәүге бер-ике йылда хаттар яҙғылаштырып торҙо былай. Унан туҡтаны. Һөйгәненең һуңғы хатын бөгөнгөләй иҫләй Рәүеф. “Минең ғаилә ҡороп йәшәгем килә, Рәүеф, ғәфү ит. Һине көтөп ҡартайырмын да ул, һин үҙгәреп ҡайтырһың һымаҡ. Дуҫ ҡыҙҙарым да шулай тип ҡурҡыта. Аңлашып йәшәй алмаҫбыҙ барыбер”, тиелгәйне унда.

Ошоғаса Рәүефтең күңеленә киләсәккә аҙ ғына булһа ла өмөт өҫтәгән һуңғы еп тә өҙөлдө. Тормош уның өсөн мәғәнәһен юғалтты. Тауыҡ салырға ла ҡыйынһынған, йөрәгендә бөтә тереклеккә ҡарата йәлләү ҡатыш һөйөү тойғоһо йөрөткән егеттә кешеләргә, хатта яҡындарына ҡарата ышанмаусанлыҡ хисе уянды. Ни өсөн ул бөгөн төрмәлә ултыра, ә кеше үлтереүсе иректә рәхәтләнеп йәшәп ята? Теге ваҡыт күҙ йәштәре ҡатыш маңҡаһын битенә һылай-һылай Рәүефтең алдына тубыҡланып, ялынып-ялбарып торғанда ҡайһылай йәлләткес, меҫкен ҡиәфәттә ине ул!

– Минең ғаиләм, ике балам бар, зинһар, ҡотҡар. Һин йәшһең, бер нисә йыл ултырыр ҙа ҡайтырһың, адвокатты үҙем яллармын, иң шәбен, – тип өгөтләй-өгөтләй иланы бит әле Рәүеф алдында.

Адвокат яллау түгел, Рәүефкә 12 йылда бер генә хат-хәбәр ҙә ебәрмәне Ламиҡ. Бер хатында Рәүеф ҡустыһынан ипләп кенә Ламиҡ ағаһының хәл-әхүәлен һорашты. “Донъяларын ҡыйбат ҡына хаҡҡа һатып, әллә ҡайҙа күсеп киткәндәр, тиҙәр. Хатта туғандарға адрестарын да ҡалдырмағандар. Ағай, һин уның урынына ултырмайһыңмы ул?” – ҡустыһы ла, әсәһе лә ниҙер һиҙенә ине буғай. Әсәһе лә бер хатында: “Ламиҡ, исмаһам, бер килеп хәл белмәне”, – тигәйне бит. Әммә Рәүеф һис бер кемгә сер сисмәне. Яҡындарының йәненә ут һалғыһы килмәне. Әсәһе, ишетеүенсә, йүгергеләп, унда-бында мөрәжәғәт итеп, улын ҡотҡарырға тырышып ҡараған, әммә Рәүеф яҙмыш тарафынанмы, үҙенең ихтыярһыҙлы­ғынанмы урланған ун ике йыллыҡ ғүмерендә кисергән ғазаптарын тулыһынса яңғыҙы күтәрҙе.

Көндәрҙән бер көндө ауылға ҡайтып төшкәс, ундағы үҙгәрештәрҙе генә түгел, үҙенә ҡарата мөнәсәбәттең дә икеле-микеле булыуын тойҙо. Колхоз тарҡалған. Элекке гөрләп торған бригада юҡ, ауыл шомло бер тынлыҡҡа сумған. Ферма малын да, техника-маҙарҙы ла сосораҡ, ҡулында аҙ-маҙ власть бар әҙәмдәр таратып алып бөткән. Ҡарт-ҡоро, яңғыҙаҡтар өсөн былай ҙа еңелдән булмаған көнитмеш уғата ауырайған. Йәш­тәрҙең байтағы сит-яҡ тарафтарға китеп олаҡҡан, кемеһелер эскелек һаҙлығына батҡан. Эш эҙләп ҡараны Рәүеф, таба алманы. Айырыуса заманса үҙгәрештәр кисергән хужалыҡ етәксеһе менән булған һөйләшеү унһыҙ ҙа яралы йөрәген ярып үтте.

– Һиңә түгел, һинән былайы­раҡтарға юҡ әле эш, йөрөмә ваҡытты алып, – тар-мар ителгән колхоздың мөлкәтен үҙләштереп, байтаҡ бол туплаған, хәҙер инде үҙен бүтәндәрҙән өҫтөнөрәк, мөһимерәк итеп тоя башлаған бәндә дорфа ғына ҡағылды Рәүефкә. Шулай булмайса, алдында кеше үлтереүсе ултыра бит! Етмәһә, оялмайынса унан эш талап итеп килгән.

– Минең һауҙығым юҡ, балам, ошо бар ғына донъяны ҡарап, йәшә лә ят. Тағы берәй быҙау алырбыҙ,  пенсиям килһә, баҡса ере бар, – тип ҡараны әсәһе.

Әммә әсәһенең пенсияһы бер айлыҡ быҙау алырға ла етмәне. Ай һайын алған аҡса яҡтылыҡ һәм йылылыҡ өсөн түләүҙән саҡ артып ҡала. Йәнә лә әсәһенең “елкәһен кимереп” ятыуҙы килештермәне Рәүеф, Магнит ҡалаһында комбинатта эшсе ҡулдар кәрәк тигәнде ишетеп, шунда юл тотто. Алдан һөйләшеп ҡуйғандар, тиерһең, унда ла шул уҡ һүҙҙәрҙе ҡабатланылар: һине түгел, эш боҙ­мағандарҙы ла иләктән үткәреп кенә алабыҙ, йәнәһе.

– Һеҙ шулай тиһегеҙ, ә миңә нисек йәшәргә?! – Рәүефтең йән асыуы менән ҡысҡырыуын үҙенсә ҡабул иткән түрә йәһәт кенә өҫтәл аҫтындағы йәшерен төймәгә баҫты. Шунда уҡ бәһлеүәндәй ике әҙәм пәйҙә булып, егетте эткесләй-төрткөсләй алып сығып та китте.

Ҡаланан Рәүеф йәйәү ҡайтырға сыҡты, әсәһенең юлға тип биргән аҡсаһына тәмәке алып өлгөргәйне.

“Мин кеше үлтереүсе түгел!” – мейеһен туҡтауһыҙ бер уй сүкене. Ҡасандыр ағаһы Ламиҡты, уның ғаиләһен йәлләп, ғәйепте үҙ өҫтөнә алған булһа, хәҙер унда туғандарына ҡарата әсе нәфрәт уянды. Һис юғы бер тапҡыр хәлен белһәләрсе, нисек йәшәүе менән ҡыҙыҡһынһаларсы! Улар Рәүефтең ғәйепһеҙ икәнлеген белә бит! Ағаһы нисек тыныс күңел менән йәшәй ала икән?! Кеше күҙенә нисек ҡарай икән Ламиҡ?!

Шул көндө Рәүеф беренсе ҡат эсеп иҫереп ҡайтты. Бер үҙе генә көн күргән Зөбәйҙә ҡарсыҡ ҡыйшайып ауып барған ҡоймаһын ағас терәп турайтырға маташа ине, уның эргәһенә килде, инәй, ҡана, үҙем йүнәтеп бирәйем, тип әбейҙең ҡулындағы балтаһына үрелде. Зөбәйҙә ҡарсыҡ үҙе лә һиҙмәҫтән артҡа сигенде, ҡуй-ҡуй, берәйһенән эшләтермен әле, йә балалар ҡайтыр, тип мығырҙанды.

– Эх, инәй, инәй, – тине лә Рәүеф, ары атланы. – Хатта һин дә...

Үҙенең ҡылығынан үҙе уңайһыҙланған әбей:

– Туҡта, Рәүеф улым, мин ни... Төҙәтһәң, төҙәтеп бир әйҙә, – тиергә мәжбүр булды.

Рәүеф кире боролдо. “Һә” тигәнсе ҡойманы тергеҙеп, урынына ултыртып та ҡуйҙы.

– Ни бит әле... Әҙерәк көт инде, пенсийә алғас бирермен аҡсаһын, – әбей егетте сәй эсергә саҡырырға уйланы ла, үҙ ниәтенән үҙе ҡурҡып, өндәшмәне.

– Юҡ, инәй, аҡса кәрәкмәй миңә, берәй ярты көмөшкәң булһа еткән.

– Бар ҙа ул, һиңә эсергә яраймы һуң? Ҡыҙа ла китә, тиҙәр бит. Йә, ярай, тик ҡайтып эс инде, йәме?

– Инәй, мин ҡыҙмалы ла, эскесе лә, енәйәтсе лә түгел. Сығар, әйҙә, яртыңды.

Шешәне ҡулына эләктергәс, ул яңғыҙаҡ Ирмәккә йүнәлде. Улар бергә уҡыны, бер партала ултырҙы, шуғалырмы, Ир уға әүәлгесә мөнәсәбәттә ине.

– Минән ярты, һинән шунда берәй сәйнәп йоторлоҡ ризыҡ, – тине лә Рәүеф өҫтәлгә “сәмәй” ҡуйҙы.

– О-о-о! Шәп күстәнәс! Ризыҡты ни, табабыҙ уны! Әле генә еңгәй менән ағай килеп ҡайтты, икмәгенә хәтте тейәп килгәндәр, әй.

– Беләһеңме, Зөбәйҙә инәй миңә нимә тине? – Рәүефкә эсен буша­тырға, кемгә лә булһа нисәмә-нисә йылдар йөрәгендә таш булып ятҡан серен асырға кәрәк ине. – Һиңә эсеү ярамай, ҡыҙмалыһың, тине. Әлеге енәйәткә төрттөрөүе була инде. Хәтерләһәң, мин ул мәлдә ауыҙыма ла алмай инем. Һеҙ хатта минән суфый тип көлә инегеҙ. Хәҙер һиңә баштан үткәнде һөйләйем. Үҙемдең нисек итеп кеше “үлтергәнде”. Ламиҡ ағай тышҡа саҡырып сығарҙы. Ә унда, баҡса артында, кейәү бала ята, тирә-яғы ҡанға һуғарылған. Ламиҡ табип саҡыртыр урынға әллә ҡайһы арала ҡанлы кейемен алмаштырып өлгөргән. Улар араһында ни булғанын аңлап та өлгөрмәнем, ағай йораты, минең алда тубыҡланып, илай-илай ғәйепте үҙ өҫтөмә алыуҙы үтенә башланы. Ҡулға бысағын да алып килеп тотторҙо. Үҙе милицияға шылтыратты. Минең йомшаҡ күңелле әҙәм икәнде белә инде ул. Ҡалғаны бөтәһенә лә мәғлүм. Шулай минут эсендә ҡурҡыныс енәйәтсегә әүерелдем дә ҡуйҙым.

– Кит әй, баштан уҡ ышанманым бит ул мин... Хоть режь, ышанманым. Үәт, нисек булған икән ул! Хәҙер ул ағаңды нишләтергә уйлайһың инде?

– Нишләтәйем мин уны? Йәшәһен. Оҙаҡ йәшәһен. Ныу, күралмайым! Бер генә мәртәбә ҡыҙыҡһынһасы, ҡустым, тип ҡош телендәй генә хат ебәрһәсе, исмаһам! Ә бит үҙ аҡсаһына шәп адвокат ялламаҡсы булғайны. Мин тегендә саҡта әсәйемә аҙ-маҙ ярҙам итеп торһа ла күңел булыр ине.

– Дә-ә-ә... Ә бит һиңә бинаһаҡҡа ултырып сыҡҡан өсөн аҡса тейешле. Теге, кәмпинсәциә, тиҙәрме әле?

– Мин булмаған ғәйебемде таныным. Шунсама ғүмерем заяға үткән өсөн үҙем ғәйепле. Кем аҡса түләһен миңә? Тәгәрәп йөрөп анттар бирһәм дә ғәйепһеҙ икәнемде иҫбат итә алмайым хәҙер. Юҡ, әй, пустая это затея. Фәнзилә лә көтөп тормаған. Уға үпкәләүе лә... Нисек  ун ике йыл буйы көтөп ултырһын төрмәләге кешене. “Һинең унан ниндәй хәлдә ҡайтырыңды кем белә”, – тип яҙҙы. Дөрөҫ бит? Мин бик ныҡ үҙгәрҙем, дуҫ. Айырыуса тегенән ҡайтып, бында “гонаһһыҙ” бәндәләр менән аралаша башлағас, бәғерем ҡата башлағанын тоям.

– Һин ҡара уны, теге... йәнә...

– Нимә, йәнә? Һаман мине үлтереүсегә һанайыңмы?

– Юҡ та, ну, шулай ҙа... ипләңкерәп...

– Ниңә ошо көнгә тиклем эсеп ҡараманым икән? Ҡара, хатта күңелле булып китте.

Ирмәк ҡул һелтәне:

– Тәүҙә генә шулай ул. Аҙаҡ үкендерә, йөрәк яныуын биш ярты ла баҫмай. Һиҙмәй ҙә ҡалаһың өйрәнгәнеңде. Баш төҙәтәм тиһең дә эсәһең, баш төҙәтеүҙәрҙең осо-ҡырыйы юҡ. Мин хәҙер шешәһеҙ тора ла алмайым. Ул – минең ғаиләм, минең кәләшем. Әҙерәк кенә унһыҙ торһам, йән үлтереп һыҙлай, баш сатнап ауырта, бөтәһенән ғәйре йөрәк һыҡрай. Йөрә-ә-әк! Булдыра алһам, тамсы ла йотмаҫ инем, биллаһи. Так что, һин ипләберәк, брат.

– Ярай, ҡайтайым әле, әсәй көтәлер. Аҙ ғына юғалып торһам, әллә ниҙәр уйлап, хафаланып бөтә.

– Әсәйҙәр шула-а-ай. Улар ғына ярата, көтә белә. Беҙ генә уларҙың ҡәҙерен белмәйбеҙ. Бына мин әсәйемде ҡаҙып алып, һөйәп кенә ултыртып ҡуйыр инем, булмай. – Ирмәк ҡул һырты менән күҙ йәштәрен һыпырҙы. – Минең эскелегем үлтерҙе уны...

Аҙға ғына булһа ла онотолоп торорға ярҙам иткән һымаҡ булғайны “сәмәй”. Әммә иртәгәһенә тәгәрәп ятып сирләгәс, бүтән ауыҙына ла алмаҫҡа анттар бирә-бирә, әсәһенән ғәфү үтенде Рәүеф. Уға оят ине. Ул бит тегендә, рәшәткә артында, бөтөнләй икенсе тормош хаҡында хыялланды. Бына ҡайтып төшә, һөнәре буйынса арыу ғына эшкә урынлаша, үҙе юҡта ҡаҡшай башлаған донъяһын рәткә килтерә, хужалыҡтағы бөтә эште атҡара, әсәһе инде арыған, көндән-көн йәшәрмәй, ял итеп, ойоҡбаштар бәйләп ултырһын әйҙә... Тора-бара уның менән яҙмышын бәйләргә ҡурҡмаған берәй ҡыҙ-ҡырҡын да табылыр.

Кеше ҡәҙерен белмәгән ағаһының ғәйебен үҙ өҫтөнә алғанға сикһеҙ үкенә ине Рәүеф. Терһәк яҡын, тик тешләп кенә булмай. Хәйер, ниндәй ҡәҙер белеү хаҡында һүҙ йөрөтә әле ул? Башҡаның ҡәҙерен белер әҙәм ғәйебен кешегә япһара буламы? Рәүеф әле йәшәй ҙә башламаған ине бит. Күңелендә шундай яҡты хыялдар йөрөтә ине, ул яҡтылыҡтың нуры бөтә ғүмеренә етерлек, Фәнзиләһенә мөхәббәтенән таралған йылылыҡ тотош йыһанды йылытырлыҡ ине. Һөйгәне уны тиҙ онотто. Уға үпкәһе лә юҡ. Үҙ-үҙенә генә үпкәләргә ҡала Рәүефкә. Бер ҡатлылығына, иҫәрлегенә. Уның туғанлыҡ хисенә лайыҡ булмай сыҡты Ламиҡ ағаһы. Хәйер, Рәүефтең емерелгән яҙмышына ла, выждан тигән төшөнсәгә лә төкөрҙө ул. Ҡайҙалыр рәхәтлектә йәшәп ята.

Күкрәген өткән йән ғазаптарына сыҙамай, егет урынынан тороп шәп-шәп кейенә башланы.

– Балам, ҡайҙа бараһың? Бөгөн әллә кәртүк сәсеп таштайыҡмы тигәйнем. Кисә баҡсаны һөрөп киттеләр бит, рәхмәт төшкөрҙәре.

– Һуңынан, әсәй, һуңынан. Баш емерелеп килә.

– Йөрөмә шешәләштәреңә. Хәҙер үҙем алып киләм кеүәҫ-фәлән.

– Юҡ, әсәй, минең бүтән йомошом бар.

Алдашты. Бер ниндәй йомошо юҡ уның, ниҙер атҡарырға теләге лә юҡ. Йәһәтерәк эсеп иҫергеһе, онотолғоһо килә. Был минутта ул олоғайған әсәһенең күҙҙәренә ҡарамаҫҡа, уға булған йәлләү тойғоһон баҫырға тырышты.

Ауыл өҫтөнә ҡара төн йәйелгәнсә көттө әсә улын. Унан ишеккә элмәк төшөрөп, ятып торған булды. Керпегенә йоҡо ҡунмағас, йәнә тороп ултырҙы, ҡулына бәйләмен алды. Бер юл да сыға алманы, утты һүндереп, тағы тәҙрәгә килде. Бер талай тышҡа ҡолаҡ һалып торҙо, һис бер шипкерт тойолмай. Ара-тирә эттәр генә өрөп ҡуя. Иҫереп ҡайтып, ҡапҡаны аса алмай, йығылып ятмаһын тип, ҡурҡһа ла, тышҡа сығып әйләнде. Көндөҙ йылытһа ла, май төндәре һалҡын, балаҡайы еңелсә генә кейенеп сығып киткән, өшөп кенә ҡуймаһын. Улының инде йөрәге өшөнөп ҡата башлағанын иҫкә алманы әсә, һау ғына булһын, тип теләне. Ауыл йоҡлай. Йорттарҙа ут күренмәй. Ҡайҙарҙа, ни хәлдәрҙә икән улы был ваҡытта? Күҙенә балаһы иҫән-һау ҡайтып күренһә, инде күңеле тынысланыр, тормошо рәтләнер кеүек ине ләбаһа. Рәүефтең ҡайтыуына бер йыл, ә йән әрнеүе кәмемәй, балаһы өсөн хәүефләнеүе арта ғына әсәнең...

Рәүеф икенсе көндө лә ҡайтманы. Ауылда яңғыҙаҡ ир-ат етерлек, берәйһендә байрам итәләрме икән? Ҡырҡ йәшкә яҡынлап килгән кешене, хатта үҙ балаң булһа ла, нисек ҡарауыллап йөрөмәк кәрәк? Шулай ҙа урамға сығып, күрше-күләндән һораштырғыланы. Ахырҙа кибеткә юлланды.

– Ҡыҙым, Рәүеф ағаң бында инмәнеме? Ике көн ҡайтҡаны юҡсы, – тип өндәште һатыусыға.

– Ирмәк ағай менән кисә инеп араҡы алғайнылар. Бөгөн күрен­мәне, – тине ҡыҙыҡай.

Ирмәктә лә булмай сыҡты Рәүеф. Шулай, урам араһында осто-ғыйҙы юҡ булды ла ҡуйҙы урҙалай ир. Тирә-яҡ ауылдарға хәбәр итеп эҙләп тә ҡаранылар.

Йәй үтеп, көҙ етте. Рәүеф һаман ҡайтманы. Полиция ла егеттең эҙенә төшә алманы. Кемдер, әллә күпме ваҡыт үткәс, юғалыр көндө ирҙең көплө машина эргәһендә таныш түгел берәү менән һөйләшеп торғанын хәтерләне. Әсә балаһының иҫән-һау булыуына тамам өмөтөн өҙөп, ҡайғыһынан түшәккә йығылды.

– Рәүефте тапҡандар! Ауыл осонда ырғытып киткәндәр, ти, күк талаҡ итеп туҡмағандар икән.

– Тереме?! Кем ырғытҡан?

– Ҡайҙан тере булһын, быуып үлтергәндәр...

Аяҙ көндө йәшен һуҡҡандай булды был хәбәр. Ауыл халҡы төрлөсә фаразланы, ахырҙа, дөйөм бер фекергә килеп, һығымта яһап ҡуйҙылар: ҡоллоҡта булған! Был яҡын-тирәлә тәүге үлем осрағы түгел бит. Ҡайҙалыр урлап алып китеп, аслы-туҡлы көйөнсә хәлдән тайҙырғансы эшләтәләр ҙә үлтереп, сығарып ырғыталар. Экспертиза ла бисараны, өс көн элек кенә үлгән, тип билдәләне.

Рәүефте ерләр көндө ауылға Фәнзилә ҡайтып төштө. Ишетеп ҡайттымы, әллә шулай тура килдеме, һәр хәлдә, йәшлек мөхәббәтен зыярат ҡапҡаһына тиклем оҙата барҙы Фәнзилә...

Гөлгизәр ФӘЙЗИ.

Фото асыҡ сығанаҡтан алынды