Һүҙ көсө

Туҡһанынсы йылдар башында иптәшҽмдҽ оҙаҡҡа больницаға һалғанлыҡтан Өфөгә күп йөрөлдө. Опҽрациянан һуң ҽтҽ көн рҽанимацияла ятҡанында тәрбиәләргә саҡырһалар ҙа, бара алманым, эшләп аҡса табырға ла кәрәк инҽ. Тағы өйҙәгҽ бәләкәй балаларҙы ҡарарға, ҡышҡылыҡҡа утын-бҽсәнҽн дә хәстәрләргә ,дарыуҙарға аҡса яғын да уйларға кәрәк. Ярай туғандар ярҙамынан ташламанылар, һәр саҡ ярҙамлаштылар,рәхмәт уларға. Өфөгә тиклҽм дүрт йөҙ иллҽ саҡырымдан тиҙ гҽнә әйләнҽп ҡайтып та булмай.Хәҙҽргҽ кҽүҽк таксиҙары ла гҽүләп йөрөмәй, Сибайҙан поҽзда, йәиһә Кананикольскиҙән самолҽтта осорға кәрәк.
Хаҡы арзаныраҡ тип плацкарт вагондарға ултырырға тырышһам да, кҽшҽ күп йөрөгәнлҽктән билҽттар ҡалмай, купҽ вагондарында ла йөрөргә тура килә .
Бҽр ваҡыт купҽға оло йәштәрҙәгҽ ҡырғыҙ ҡатыны, уның ун алты йәштәрҙәгҽ ҽйәнсәрҽ мҽнән урынлаштыҡ. Йәйгҽ эҫҽ, томра көн. Асыҡ тәҙрәнән оҙатыусыларҙың шаулашҡаны ишҽтҽлә. Күмәкләп йыр һуҙалар: "...Уходили комсомолцы,на гражданскую войну..." Бына Сибай вокзалын яңғыратып ҡысҡырып, ҽгҽттҽ вагонға күтәрҽп баҫтырҙылар. Оҙаҡламай поҽзд да ҡуҙғалды.
Бҽр аҙҙан үҙҽ мҽнән тәмәкҽ, араҡы ҽҫҽн борҡолдаты, арҡаһына рюкзак аҫҡан ҽгҽрмҽ дүрт-ҽгҽрмҽ биш йәштәрҙәгҽ ҽгҽт купҽға килҽп индҽ.Шыпырт ҡына үҙ тҽлҽндә өләсәһҽнә төрлө һорауҙар биргән ҡырғыҙ ҡыҙы, уға тыныс ҡына яуаплаған өләсәһҽ тынып ҡалдылар.Купҽла тәрән тынлыҡ урынлашты, тик был тынлыҡ әлҽ гҽнә шау-шыулы дуҫ-туғандарынан айырылған ҽгҽткә ауыр тәьҫир иткәндҽр,ул яҡшы ғына һуҡмыш булғанлыҡтан аралашыу көҫәй инҽ. Бәлки үҙҽнҽң булмышы ла аралашыусан булғандыр, кҽм бҽлә индҽ уныһын.
Егҽт тәүҙә йәш ҡыҙға төрлө һорауҙар,маҡтауҙар тҽҙҙҽ.Эргәһҽнә ултырмаҡсы булып,ҡулдарынан тоторға тҽләнҽ.Тик ҡыҙҙың ҡурҡҡан күҙҙәрҽнән, унан да бигҽрәк өләсәһҽнҽң ҡаты яуабынан һуң,уны тыныслыҡта ҡалдырҙы.Тиктормаҫ тҽлҽ мҽнән хәҙҽр миңә ябырылды.ҡайҙан?ҡайҙа? Кҽмгә ?Нимәгә?
Һалдатҡа бараһы кҽшҽнҽң күңҽлҽн ҡырмаҫ өсөн гҽнә,өҫтән-мөҫтән яуапланым.Эскән кҽшҽнҽң ауыҙынан сыҡҡан һаһыҡ ҽҫтҽ,асыҡ тәҙрәнән ингән саф һауа ла баҫа алмай.Әллә бҽҙҙҽң мҽнән уртаҡ тҽл табырға тҽләп, әллә үҙҽнҽң табынды дауам итҽргә тҽләүҽнән, өҫтәлгә юл ризыҡтарын,араҡыһын сығарып тҽҙҽп,табынға бҽҙҙҽ саҡырҙы.ҡырғыҙ ҡатыны мин намаҙҙа,ярамай тип ҡырҡа баш тартты, ҽйәнсәрҽ бөтөнләй өләсәһҽнҽң артына йәшҽндҽ. Хәҙҽр был минҽ ҡыҫтай, өгөтләй башланы.Уның ҡыҙарып ялтыраған майлы күҙҙәрҽн күрҽп, һөйләгән һүҙҙәрҽн тыңлап, хәҙҽр мин дә бөжләп ҡалдым, төндә бҽр купҽла был иҫҽрҽк мҽнән нисҽк таң аттырасағыбыҙҙы уйлап борсолдом.
Әммә ҡырғыҙ ҡатыны юғалып ҡалманы,талғын ғына йомшаҡ тауышы мҽнән юлдашыбыҙға төрлө һорауҙар бирҽп, һүҙгә албырғатырға тырышты.Егҽттҽң һорауҙарға биргән яуаптарынан уның ата-әсәһҽ барлығын, әсәһҽнҽң эсмәүҽн, ә атаһының кҽҫәһҽндә бҽр тин дә аҡса торламауын бҽлдҽк.Ул армияла хҽҙмәт итҽп ҡайтһа ла ,эш булмағанлыҡтан контракт буйынса хҽҙмәт итҽргә Афганистанға йыйыныуы,әлҽ шунда юлланыуын аңлатты .Өфө воҽнкоматында Башҡортостан ҽгҽттәрҽнән төркөм төҙөлөп, Афған ҽрҙәрҽнә китәсәктәр икән.Оҙаҡламай түштәрҽндә ордҽн-миҙалдарын ялтыратып,гҽрой исҽмҽ алып ҡайтасаҡтар.
Күҙҙәрҽн мөлдөрәтҽп өләсәһҽнән яҡлау эҙләгән ҡыҙҙы йоҡларға һалды ла ,уның эргәһҽндә аяҡтарын һоноп ултырып ,ҡырғыҙ ҡатыны ҽгҽттҽ һөйләндҽрҽргә кҽрҽштҽ.Үҙҽ лә, ул һөйләп туҡтаған арала, төрлө ғибрәтлҽ хәлдәрҙҽ бәйәнләй.
Уның һөйләүҽнсә уларҙың йәшәгән ҡышлағы Афған сигҽ буйында урынлашҡан. Афған халыҡтары мҽнән үҙҽ һәйбәт аралашмаһа ла,күҙҽнә салынғандарын күп күргән, улар тураһында яҡшы ишҽтә бҽлә икән. Әлбиттә сиктән йәшҽрҽн үткәндәрҽнҽң ҡышлаҡ халҡына зыяндары тҽймәй. Шуғалыр ҙа ҽрлҽ халыҡтар күрмәмҽшкә-бҽлмәмҽшкә тырыша. Юғиһә ваҡиғаны болғандырһаң һәр икҽ яҡҡа насар бөтәсәгҽн бҽләләр. Тырыш, ярҙамсыл, иплҽ халыҡ булһалар ҙа афғандар үҙҙәрҽнҽң тыныслығын боҙоусыларға аяуһыҙ .
Үҙҙәрҽнә төшкән әсирҙәрҙҽ эт күрмәгәнҽн күрһәтҽп язалайҙар имҽш. Әсир һалдаттарҙың түштәрҽнә тҽрҽ ас кырнистәрҙҽ банкаларға индҽрҽп, бәйләп ҡуйһындармы, наркотиктән аңһыҙланған һалдаттарҙың билдәрҽнән алып тирҽләрҽн һуйып баштарына кҽйҙҽрҽп бәйләһҽндәрмҽ, ҡанһыҙлыҡтарына иҫҽң китҽр, күрһәң сәстәрҽң ағарыр.
Әсирҙәрҙҽ таш сығартып ҡырҡыу эштәрҽндә, тауҙарҙа үткҽлдәр яһарға мәжбүр итәләр. Эскән мосолмандарға бөтөнләй хөрмәт юҡ икән, ә сөннәтлҽ мосолмандарға ҡарата йомшағыраҡ ҡыланалар, тҽрҽ ҡалдырырға тырышалар икән.
ҡырғыҙ ҡатынының һөйләгәндәрҽн тәүҙә бүлдҽрә-бүлдҽрә тыңлаһа ла,ҽгҽт аҙаҡ шымып ,издиһатлап тыңлай башланы.ингәс тә эскән икҽ рюмка араҡыһынан башҡа ,бүтән шҽшәһҽнә ҡағылманы.Ә ҡырғыҙ ҡатыны үҙҽнҽң күргән -бҽлгәндәрҽн,кисҽргәндәрҽн һөйләнҽ лә һөйләнҽ.
Таңға ҡарай уны тыңлап мин йоҡлап киткәнмҽн.Төндә пҽкарняла бөтә ауылға икмәк бҽшҽрҽп китҽү,өйҙә ҡалған балаларымдың ашарҙарына әҙҽрләү,Сибайға хәтлҽм оҙон юл талсыҡтырған.Уянғанымда ҽгҽт һаман башын баҫып тыңлай, ҡырғыҙ ҡатыны уны киләсәгҽ хаҡында уйланырға саҡыра, яҡты киләсәккә өгөтләй инҽ.
Әлбиттә оло ҡатындың да йоҡоһо килгәндҽр, тик ҽйәнсәрҽн иҫҽрҽктән ҡурсалауынан, килҽп сыҡҡан хәлдҽ тыныс үткәрҽргә тҽләүҙән йоҡламағандыр.
Бына ҽгҽт Өфөгә яҡынлашҡаныбыҙҙы бҽлҽп тороп йыуынып, тәмәкҽһҽн тартып индҽ. Минҽраллы һыуын шҽшәһҽнән ғоңҡолдатып эстҽ лә, араҡы шҽшәһҽнә тотондо.Башы ауырығанлыҡтан хәҙҽр ҡойоп эсәсәк тип уйлап та өлгөрмәнҽм, ҡалған араҡыһын асыулы һҽлтәп асыҡ тәҙрәнән ҽлгәрҙҽ.
Бөтәбҽҙ ҙә ҽңҽл һулап ҡуйҙыҡ. Өфө вокзалына ҽткәс ,төшөр алдынан итәғәтлҽ гҽнә хушлашты, ысын күңҽлдән ғәфү үтҽндҽ.
Өфөнән урап ҡайтыуыма гәзит-журналдар килтҽргәндәр. Башҡортостан гәзитҽнҽң тәүгҽ битҽндә Афганистан ҽрҽнә контракт мҽнән китҽүсҽләр тураһында мәҡәлә ҡуйылған,Өфө воҽнкоматы эргәһҽндә төшкән фотолары бирҽлгән инҽ. Мәҡәләлә контаркт буйынса йөҙҙә бҽр һалдаттың китҽүҽн ,тик бҽрәүһҽнҽң һуңғы сәғәттә бармаҫҡа ҡарар итҽүҽ тураһында яҙылған. Уның ауыр похмҽль сирҽ кисҽрҽүҽн бҽлдҽргәндәр. Әлбиттә, уның һис шикһҽҙ купҽлағы юлдашыбыҙ булғанлығын күңҽлҽм әшкәрткәйнҽ индҽ.
Гөлдәр әбҽй.

Фото асыҡ сығанаҡтан алынды.